Hoe zorgt Tennet voor onze stroom?

De controlekamer van Tennet, de netbeheerder van het hoogspanningsnet in Nederland, doet denken aan een vluchtleidingscentrum voor ruimtemissies. De kamer is zwaar beveiligd. De reden voor de extreme veiligheidsmaatregelen laat zich raden: het functioneren van het Nederlandse stroomnet is in handen van de mensen die hier aan de knoppen zitten. Een verkeerde handeling kan heel Nederland, of zelfs Europa, lam leggen. Vanwege de veiligheid moeten medewerkers anoniem blijven en zijn ze gescreend door de Nederlandse veiligheidsdienst AIVD. Alles om te voorkomen dat kwaadwillende mensen kans krijgen het stroomnet te saboteren.

Een zaterdag voor een nationale vrije dag

Elke avond nemen alle netbeheerders van de omliggende landen de bijzonderheden door voor de dag van morgen. Is er storm op komst? Zijn er grote werkzaamheden? Wat denken de afnemers aan elektriciteit nodig te hebben? De vraag en het aanbod houdt zich niet aan landsgrenzen. Vanuit Nederland voeren dikke hoogspanningskabels naar Duitsland, Noorwegen, Groot-Brittannië, Denemarken en België. Omdat al die netten aaneengeschakeld zijn, is dagelijks overleg noodzakelijk. Als het duidelijk is dat het hier morgen een bijzonder zonnige dag gaat worden, dan zal Nederland rond de middag behoorlijk wat stroom gaan overproduceren. ‘Er komt morgenmiddag heel wat elektriciteit jullie kant op’, zegt een van de medewerkers tegen zijn buitenlandse collega’s. Werken met hoogspanning is gevaarlijk. Niet zozeer in de controlekamer, maar wel bij de schakel- en transformatorstations waarvan er honderden in het land staan. Bij onderhoud staan medewerkers van Tennet vaak dichtbij apparaten die onder hoogspanning staan, er staan dan mensenlevens op het spel.

Altijd 50 hertz

Naast de veiligheid draait in het controlecentrum alles 24 uur per dag om één getal: de netfrequentie. Die moet altijd 50 hertz zijn. Dan is het stroomnet in balans en het aanbod in evenwicht met de vraag. Midden op het enorme scherm staat dan ook continu de frequentie afgebeeld. Soms loopt de waarde even op, naar 50,01 of 50,02, om even later weer te dalen.
Veel speelruimte is er niet. Boven de 50,2 is er direct sprake van een alarmsituatie en dreigen delen van het Nederlandse stroomnet uitgeschakeld te worden. In het ergste geval heeft dat gevolgen voor heel Europa. Alle stroomnetten zijn namelijk met elkaar verbonden, waardoor een lokale storing de eerste dominosteen kan zijn voor een kettingreactie die heel europa plat legt. Door slim te schakelen proberen ze in het controlecentrum de stroomtoevoer constant te houden. Maar het in balans houden van het net is steeds complexer geworden. Oorzaak: de energietransitie, waardoor elektriciteit vanuit alle uithoeken van het land toestroomt. Van windparken in Flevoland en zonneweides in Drenthe en de daken van woningen in Amersfoort. En als het lekker waait in Denemarken, komt er vanuit het noorden ineens een lading stroom binnen.

Afwisselend zonneschijn

Van alle groene stroom is die van de zon de grootste uitdaging. Als de wolken wegtrekken boven een groot zonnepark, neemt de spanning razendsnel toe. Als de vraag op dat moment niet stijgt, moet elders direct vermogen worden verminderd om de zaak in balans te houden. Je kan het web van hoogspanningsverbindingenkabels vergelijken met het snelwegennet. Met één belangrijk verschil: er mag nooit file ontstaan. Dan branden die polsdikke stroomkabels door. De kans op opstoppingen groeit, omdat zonnestroom steeds hogere pieken veroorzaakt in het stroomnet. In Nederland is dit probleem groter dan in het buitenland, omdat hier al veel zonnepanelen liggen. Onlangs werden tijdens een zonnige dag van 75 duizend huishoudens de panelen uitgeschakeld om het lokale stroomnet te ontlasten.

De medewerkers van Tennet verstaan hun vak. Het Nederlandse hoogspanningsnet is 99,99 procent van de tijd operationeel. Maar deze nieuwe problemen zullen voorlopig niet afnemen, waarschuwde het Planbureau voor de Leefomgeving eind vorig jaar.

De Volkskrant liep drie dagen mee in de controlekamer van Tennet. Dit is een verkorte versie van het stuk dat is geschreven door Bard van de Weijer en Tjerk Gualthérie van Weezel. Fotografie Freek van den Bergh